Poprawa jakości powietrza atmosferycznego stanowi jedno z najpoważniejszych wyzwań współczesnej cywilizacji. Rozwój wielu gałęzi przemysłu oraz wzmożona eksploatacja paliw kopalnych stały się przyczyną wzrostu ilości zanieczyszczeń emitowanych do powietrza. Stan ten przekłada się bezpośrednio na zdrowie ludzi.
Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem powoduje negatywne skutki zdrowotne. Badania naukowe wykazują jednoznacznie, że pył obecny w powietrzu może zwiększać ryzyko zachorowalności i śmiertelności z powodu chorób płuc i układu krążenia, a także znacząco zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworów1.
Przyjmuje się, że z powodu zanieczyszczenia powietrza umiera w Polsce ponad 40 tys. osób rocznie. To ponad 12 razy więcej niż ginie wskutek wypadków drogowych (w 2014 r. w Polsce liczba śmiertelnych ofiar wypadków komunikacyjnych wyniosła 3170), a koszty chorób spowodowanych zanieczyszczeniami powietrza w Unii Europejskiej wynoszą 940 mld euro rocznie. Do jednej z najniebezpieczniejszych grup zanieczyszczeń należą pyły, oznaczane jako PM10 i PM2,5. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) długotrwałe narażenie na działanie pyłu PM 2,5 skraca życie statystycznego mieszkańca UE
o ponad 8 miesięcy, a w przypadku mieszkańców Polski – aż o 10 miesięcy2.
Źródło: Strona internetowa kampanii „Tworzymy atmosferę”
W 2013 r. udział źródeł odpowiedzialnych za przekroczenie poziomu dopuszczalnego pyłu PM10 w skali kraju przedstawiał się następująco:
- 88,21% - indywidualne ogrzewanie budynków,
- 5,77% - ruch pojazdów (w tym intensywny ruch pojazdów w centrach miast),
- 2,98% - emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych dróg i ulic,
- 1,84% - przemysł,
- 1,17% - napływ transgraniczny,
- 0,03% - źródła nieantropogeniczne3
wyk. Przyczyny przekroczeń dopuszczalnego średniorocznego poziomu pyłu PM10 w powietrzu w strefach zaliczonych do klasy C w 2013 roku, wskazane jako główne – udział procentowy w skali kraju
Nawet 30% mieszkańców europejskich miast żyje w miastach, w których poziom zanieczyszczeń powietrza przewyższa unijne normy dotyczące jakości powietrza. A około 98% mieszkańców europejskich miast narażonych jest na przekroczenie bardziej rygorystycznych niż unijne poziomów zanieczyszczeń powietrza, określonych prze Światową Organizację Zdrowia za szkodliwe4.
Mając na uwadze powyższe, zasadnym wydaje się podjeście opisane w publikacji Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska – Stan środowiska w Polsce, Sygnały 2016, które w ramach Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju w obszarze środowisko naturalne wskazuje m.in. na konieczność likwidacji źródeł emisji zanieczyszczeń powietrza bądź istotnego zmniejszenia ich oddziaływania5.
rys. Kierunki interwencji określone w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju w obszarze środowisko naturalne
Pośród metod realizacji kierunków, wyznaczonych w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju w zakresie likwidacji lub zmniejszenia oddziaływania źródeł zanieczyszczeń, bardzo istotnymi wydają się przedsięwzięcia z zakresu poprawy efektywności energetycznej. Inwestycje z tego zakresu, takie jak: termomodernizacje budynków, wysokosprawne systemy odzysku energii, instalacje fotowoltaiczne, inteligentne systemy grzewcze i oświetleniowe oraz inne odnawialne źródła energii dają szansę na racjonalne wykorzystanie paliw kopalnych, a co za tym idzie - ograniczenie ich zużycia. Rozwiązania poprawiające efektywność eneregtyczną pozwalają na minimalizację energochłonności budynków, obiektów, instalacji i urządzeń. W konsekwencji przekłada się to na mniejsze zużycie surowców kopalnych, a zatem - pośrednio - na poprawę jakości powietrza.
Propozycje inwestycji mających na celu poprawę efektywności energetycznej szacowane są w tzw. audytach energetycznych, dzięki którym inwestor ma możliwość poznania estymowanych oszczędności wynikających z wykonanych modernizacji. Efektem realizacji przedsięwzięć np. termomodernizacyjnch są nawet 50% oszczędności wynikające ze zmniejszenia zapotrzebowania na energię w danym obiekcie. Przykład takich oszczędności przedstawia zestawienie zapotrzebowania na energię końcową (wg nośników energii) dla stanów przed i po realizacji, zamieszczony w audycie energetycznym Ośrodka Kultury w Głuchowie w Gminie Łańcut7.
tab. Zapotrzebowania na energię końcową (wg nośników energii) dla stanów przed i po realizacji
Ograniczenie zużycia paliw jest efektem realizacji działań mających na celu poprawę efektywności energetycznej, co w znaczący sposób przekłada się na redukcję zanieczyszczeń do atmosfery, która w zależności od przeprowadzonych modernizacji wynosi około 50-70% w stosunku do wartości pierwotnej. Przykładem może być tutaj tabela prezentująca efekt ekologiczny, zawarta w audycie energetyczny budynku Przedszkola Publicznego nr 14 w Rzeszowie przy ul. Chmaja 9a8.
tab. Efekt ekologiczny planowanej termomodernizacji
Obowiązek minimalizacji energochłonności obiektów wynika bezpośrednio z przepisów dyrektywy 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, która to znalazła swoje odzwierciedlenie w przepisach krajowych, tj. w ustawie z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej.
Coraz większe zainteresowanie inwestycjami efektywności energetycznej podyktowane jest przede wszystkim dbałością o stan środowiska naturalnego. Duża konkurencyjność rynku umożliwia nie tylko wybór najbardziej efektywnej technologii czy doświadczonego wykonawcy robót, ale także wybór formy finansowania i realizacji inwestycji. To wyłącznie od inwestora zależy, czy dane przedsięwzięcie zostanie zrealizowane w formule ESCO, czy na przykład - w przypadku jednostek sektora publicznego - w ramach projektu Partnerstwa Publiczno-Prywatnego. Ponadto praktyka rynkowa pokazuje, iż możliwym jest łączenie powyższych form finansowania w ramach projektów hybrydowych. Wynagrodzeniem dla firmy ESCO są wygenerowane przez zrealizowane projekty oszczędności na rachunkach klientów. Klient nie musi wydatkować własnych środków, żeby zrealizować inwestycję ograniczającą zużycie energii, nie musi zaciągać zobowiązań.
Reasumując, należy stwierdzić, że poprawa jakości powietrza atmosferycznego poprzez redukcję zanieczyszczeń należy do jednych z najważniejszych zadań naszej cywilizacji. Koszty środowiskowe wynikające przede wszystkim ze wzrostu zachorowalności związanej z nadmierną eksploatacją paliw kopalnych, a co za tym idzie wzmożoną emisją zanieczyszczeń do powietrza dotykają wszystkie państwa, w szczególności te, których energetyka bazuje na paliwach kopalnych, a gospodarka cechuje się wysokim uprzemysłowieniem. Rozwój technologii, który w znaczący sposób przyczynił się do wzrostu ilości zanieczyszczeń powietrza, otwiera przed nami równocześnie nowe możliwości poprawy efektywności energetycznej. Inwestycje polegające na termomodernizacji budynków, wdrożeniu systemów odzysku energii, czy inteligentnych systemów zarządzania energią oraz wymiana źródeł ciepła na odnawialne źródła energii, dają realną możliwość realizacji założeń racjonalnej gospodarki energetycznej. Mając na uwadze dostępność coraz to nowych technologii w branży energetycznej, a także znaczący spadek cen związanych z produkcję energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, inwestycje w poprawę efektyczności energetycznej stają się nie tylko trendem zaznaczającym odpowiedzialność przedsiębiorcy, ale również wymaganiem niezbędnym do realizacji zrównoważonego rozwoju naszej planety.
Literatura:
1. Air Pollution and Human Health, Autorzy: Lester B. Lave, Eugene P. Seskin
2. Strona internetowa kampanii „Tworzymy atmosferę” http://www.tworzymyatmosfere.pl/wplyw-zanieczyszczenia-powietrza-na-zdrowie
3. Ministerstwo Środowiska, Krajowy Program Ochrony Środowiska (z perspektywą do 2030), Warszawa 2015.
4. Europejska Agencja Środowiska, Sygnały EEA 2016, W kierunku czystej i inteligentnej mobilności.
5. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska – Stan środowiska w Polsce, Sygnały 2016, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2017
6. Poradnik w zakresie poprawy charakterystyki energetycznej budynków, Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa, Warszawa 2016.
7. Audyt energetyczny Ośrodka Kultury w Głuchowie, Gmina Łańcut, http://www.gminalancut.pl/asp/pliki/download/audyt_ok_gluchow.pdf
8. Audyt energetyczny budynku Przedszkola Publicznego nr 14 w Rzeszowie przy ul. Chmaja 9a http://bip.erzeszow.pl/file/62528/audyt+energetyczny+PP+nr+14.pdf
